Lễ hội Đình Thạch Khoán - huyện Thanh Sơn

Định cư trên khắp các vùng miền đất cổ Thanh Sơn từ rất sớm, nhưng cộng đồng người dân tộc Mường chỉ để lại duy nhất ở xã Thạch Khoán một ngôi đình cổ với kiến trúc độc đáo, kết hợp hài hòa giữa hai nền văn hóa Kinh-Mường. Ngôi đình cổ đó chính là đình Thạch Khoán.

Đình Thạch Khoán nằm tại xã Thạch Khoán, huyện Thanh Sơn thờ Tản Viên Sơn Thánh – người được coi là hình tượng tiêu biểu trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Đình còn thờ 3 công chúa con của Vua Hùng là Ngọc Hoa công chúa, Tiên Dung công chúa, Thủy Tiên công chúa, 4 vị thổ tù họ Đinh người Mường xã Thạch Khoán – những người có công giúp vua Lê Thái Tổ đánh đuổi giặc Minh, gìn giữ quê hương được các triều vua sắc phong, sử sách lưu danh. Đình được xây dựng từ lâu đời, theo truyền thuyết kể lại rằng: Sau khi chiến thắng Thủy Tinh, Tản Viên lấy công chúa, trong một lần đi tuần thú qua làng Thạch Khoán thấy địa thế đẹp như hổ phục rồng chầu, lấy làm đắc ý bèn cho lập công sở, tuyển binh rồi huấn luyện chuẩn bị đánh Thục. Từ căn cứ Thạch Khoán, Tản Viên xuất binh đánh Thục rồi chiến thắng trở về. Thần mở hội khao quân và dân bản. Từ đó dân Thạch Khoán dựng đình và suy tôn Đức Thánh Tản Viên là Thành hoàng làng.

Cổng đình làng Thạch Khoán

Đình Thạch Khoán

Đình Thạch Khoán ban đầu có kiến trúc nhỏ và đơn sơ với vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ, tre, nứa, lá cọ… Năm 1905 Đình được xây mới, 1914 bị đốt cháy. Năm 1925 Đình được trùng tu. Năm 1967 được Nhà nước và nhân dân địa phương tu sửa lại và tồn tại cho đến ngày nay. Đình được xây dựng theo hình chữ “Nhất” gồm 5 gian, hai dĩ. Gian chính giữa nhìn chính diện về phía núi Ba Vì, đặt bài vị thờ Tản Viên Sơn Thánh. Tả cung đặt bài vị thờ công chúa con Vua Hùng thứ 18. Hữu cung thờ bài vị Tù trưởng – Đại tướng Đinh Công Mộc cùng các vị thổ tù họ Đinh – nhưng người có công giúp Lê Lợi chống giặc Minh vào thế kỷ 15. Qua một vài lần trùng tu, Đình vẫn giữ được hệ thống hoành phi, sắc phong cổ rất phong phú và có giá trị lịch sử, văn hoá. Năm 2001, đình Thạch Khoán được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, đó là động lực để người dân địa phương cũng như những vùng lân cận tiếp tục gìn giữ không gian văn hóa độc đáo.

Lễ hội Đình Thạch Khoán là lễ hội gắn với ngôi đình cổ duy nhất của người dân tộc Mường ở huyện miền núi Thanh Sơn nhằm tri ân công đức Thánh Tản Viên và các bậc tiền nhân đã khai phá, xây dựng nên mảnh đất này. Lễ hội đình được tổ chức vào ngày 24 và ngày 25 tháng Giêng hàng năm, gồm 2 phần: phần Lễ với hoạt động tổ chức rước kiệu, dâng hương theo nghi lễ truyền thống. Sau lễ rước là phần tế lễ cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa. Đội tế gồm 22 người cao tuổi có con cháu thảo hiền, gia đình đoàn kết để xếp vào hàng quan viên cúng tế; phần Hội với hoạt động giao lưu văn hóa của các khu dân cư: thi gói, nấu bánh chưng, giã bánh giày, diễn tấu cồng chiêng, đâm đuống, liên hoan văn nghệ quần chúng và các trò chơi dân gian, hoạt động dân gian quần chúng: kéo co, ném còn, chơi đu, bịt mắt, thi đấu bóng chuyền… Lễ hội đình Thạch Khoán là một trong những lễ hội tổ chức nhiều trò chơi dân gian mang nét đặc trưng nhất trên Đất Tổ.

Nghi thức tế lễ truyền thống đình Thạch Khoán(Ảnh: Sưu tầm)

Với truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tri ân công đức của các bậc tiền nhân, trải qua bao đời nay, đình Thạch Khoán được nhân dân trong vùng và thập phương một lòng tôn kính, ngưỡng mộ, khói hương thờ cúng. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Đình và lễ hội đình Thạch Khoán đã trở thành di sản văn hóa lịch sử, là điểm hội tụ văn hóa tâm linh, trung tâm sinh hoạt văn hóa, tinh thần cộng đồng, làng xã của dân tộc Mường ở Thanh Sơn và các vùng lân cận.