Ngày 5/2 tức ngày 15 tháng Giêng năm Quý Mão, tại đàn Tịch Điền, phường Minh Nông, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ đã diễn ra Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa. Đây là lễ hội nhằm tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước và cũng là lễ hội duy nhất mang tính đặc trưng, tiêu biểu khởi thủy nghề trồng lúa nước của cư dân nông nghiệp Việt Nam, gắn liền với thời đại Hùng Vương.
Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa diễn ra vào ngày 14, 15 tháng Giêng hằng năm, trên cánh đồng Lú. Đây chính là sự kiện khởi đầu cho chuỗi các hoạt động của Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng năm 2023.
Lễ tế cáo theo nghi lễ truyền thống
Lễ hội gồm 2 phần: phần lễ với các nghi thức từ Cáo yết, cúng Thần Nông được tiến hành vào ngày 14 tháng Giêng. Ngày 15 tháng Giêng là chính hội bao gồm nghi thức rước kiệu, tế lễ, lễ nhập vía Vua Hùng và thực hành diễn xướng cảnh Vua Hùng dạy dân cấy lúa được lãnh đạo cấp ủy, chính quyền phường Minh Nông cùng nhân dân tiến hành đầy đủ, trang nghiêm. Phần hội gồm hoạt động thi cấy lúa của các đội và trò chơi dân gian với sự tham gia của người dân, du khách thập phương.
Diễn xướng cảnh vua Hùng dạy dân cấy lúa
Hội thi cấy lúa của các đội
Truyền thuyết Hùng Vương kể rằng, thấy vùng ven sông này sau mỗi lần nước dâng, đất đai được bồi phù sa thêm màu mỡ, Vua Hùng mới gọi dân đến để dạy cách đắp bờ giữ nước. Một hôm, các con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông, thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi, chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị nương. Nàng đem bông lúa về trình với cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành, liền bảo các Mị nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.
Mùa xuân, Vua cùng con dân đem các hạt ra đồng. Vua xuống bãi, lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng đã nhổ mạ lên, đem tới những trà ruộng, lội xuống cấy cho dân xem. Các Mị nương và nhân dân thấy vậy cùng làm theo. Đời sau, nhân dân nhớ công ơn Vua Hùng đã tôn làm ông tổ nghề nông và dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng Tây Nam ngay trên mỏm đất Vua ngồi khi dạy dân cấy lúa; đặt kho lương thực trên đồi Lúa, để rạ ở đồi Rơm, đặt tên chợ là Chợ Lú thuộc phường Minh Nông ngày nay.
Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đặc sắc thời đại Hùng Vương, đáp ứng nhu cầu của cộng đồng và thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, năm 2018, Ủy ban Nhân dân thành phố Việt Trì đã tổ chức khôi phục Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa sau thời gian nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống về lịch sử, phong tục truyền thống. Việc phục dựng lại lễ hội nhằm tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước. Bên cạnh đó, lễ hội còn góp phần bảo tồn giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc trên địa bàn thành phố Việt Trì.
Các nghi thức lễ hội xuống đồng tiêu biểu của nghề nông được tái hiện nhằm tôn vinh tinh thần cần cù trong lao động, sáng tạo trong cuộc sống của nhân dân đã tạo nên một bản sắc văn hóa riêng trong cuộc sống người dân kinh đô Văn Lang xưa.
Từ đó Phú Thọ xây dựng, quy hoạch sử dụng đất canh tác, bảo tồn một số giống lúa truyền thống để gây dựng thành sản phẩm thương mại nông nghiệp phục vụ du lịch, dịch vụ. Đây cũng là cơ sở để sưu tầm, bổ sung hiện vật quý như “hạt lúa thần” tại khu vực làng Lú, phường Minh Nông, thành phố Việt Trì.
Bích Ngọc – Trung tâm TTXT Du lịch
Ảnh: Bùi Thuận
