Xã Trưng Vương vốn là vùng đất cổ thuộc kinh đô Văn Lang xưa, là mảnh đất thiêng còn lưu giữ hệ thống đình, đền, miếu có niên đại lâu năm. Trong đó phải kể đến đình Lâu Thượng (hay đình Ngoại Lâu Thượng) tọa lạc tại xóm Mai, xã Trưng Vương, thành phố Việt Trì. Tương truyền “Lâu Thượng” là lầu ở của các Mị Nương (con gái Vua Hùng) và là nơi các nàng dạy dân trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Đây là một trong số ít những ngôi đình có giá trị to lớn về nghệ thuật kiến trúc cũng như tư tưởng văn hóa. Đình thờ Tứ Vị Đại Vương là: Cao Sơn Đại Vương, Quý Minh Đại Vương, Hai Bà Trưng và Thành Hoàng làng là Lý Hồng Liên – người có công dạy học, khai dân lập ấp.
Diện mạo đình Lâu Thượng (Ảnh: Phương Thảo)
Trước đây làng Lâu Thượng chỉ có một ngôi đình được xây dựng từ thế kỷ thứ XV (đình Lâu Thượng, hay còn gọi là đình Ngoại). Tuy nhiên, do người dân ở Lâu Thượng ngày càng đông đúc, để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, hội họp việc làng, nhân dân đã xây thêm một ngôi đình nữa là đình Nội và đều thờ chung Tứ Vị Đại Vương. Căn cứ vào lối kiến trúc cùng nghệ thuật điêu khắc còn lưu giữ được đến nay, các nhà nghiên cứu có thể xác định được đình Lâu Thượng được xây dựng vào thời Hậu Lê (1427-1789). Đình Cái được xây dựng trước, đến thời Nhà Nguyễn phần hậu cung mới được xây dựng. Cùng trong khuôn viên đình Lâu Thượng còn có Miếu Vật, tương truyền là nơi Tản Viên Sơn Thánh rèn quân, tổ chức các cuộc thi đấu vật.
Đình Lâu Thượng được xây theo kiểu chữ Đinh, gồm một tòa đại bái 5 gian 2 dĩ và phần hậu cung 3 gian, có chiều dài là 28m và chiều rộng là 22m theo hướng Đông Nam. Toàn bộ đình có 60 cột cái lớn có đường kính 0,75m liên kết với các xà ngang, dọc tạo thành bộ khung có kết cấu chắc chắn hình tứ trụ lũng thuyền.
Hậu cung có kết cấu độc đáo, được chạm khắc tinh xảo. Trên khoảng xà thượng là lưỡng long chầu nguyệt với bố cục chặt chẽ, kết hợp hài hoà giữa đường nét và hình khối hình rồng quyện vào mây, được chạm khắc theo phong cách thời Nguyễn. Phía dưới là hai đầu dư chạm khắc công phu.Toàn bộ gian giữa hậu cung được dành làm khám thờ. Kết cấu chính của khám thờ được sàm đóng với bốn cột mái, phía ngoài là cửa khám chạm trổ tinh vi sơn son thếp vàng. Phía ngoài cửa cấm trên ban thờ cũng có tượng Hai Bà Trưng, tượng tạc trong tư thế ngồi. Đình cũng giữ được một cỗ kiệu bát cống khám mui luyện sơn son thếp vàng đục chạm tinh xảo theo phong cách thời hậu Lê.
Khám thờ trong hậu cung có đặt tượng Hai Bà Trưng (Ảnh: Sưu tầm)
Đình Lâu Thượng hiện lưu giữ được một số hiện vật có giá trị như 4 cỗ ngai và bài vị sơn son thếp vàng được gia công từ thời Nguyễn đặt tại khám thờ chính. Bên cạnh đó, nhiều điển tích như: “Tiên sinh dạy học”, “Song phượng hàm thư”, “Lưỡng long chầu nguyệt”, “Quần long hội tụ”, “Mẫu long huấn tử”… được khắc họa bằng các bức chạm công phu trên các cấu kiện kiến trúc . Mỗi bức chạm là một tác phẩm độc đáo, vừa thể hiện sinh động nét đẹp bình dị, phóng khoáng, sự tài hoa, khéo léo, sức sáng tạo và óc thẩm mỹ của cha ông ta thuở xưa.
Chi tiết chạm khắc tinh xảo tại đình Lâu Thượng( Ảnh: Sưu tầm)
Lễ hội làng Lâu Thượng được diễn ra vào ngày mùng 9 tháng Giêng hằng năm để thực hiện các nghi lễ cúng tế và tham gia các hoạt động văn hóa thể thao dân gian. Trước ngày diễn ra hội chính, nhiều hoạt động giao lưu thể dục thể thao giữa các khu dân cư trong xã đã diễn ra.Vào ngày mồng 9 tháng Giêng nhân dân tổ chức nghi thức rước kiệu từ Đình Ngoại vào Đình Nội tế lễ, sau đó rước kiệu ra trước miếu của Đình Ngoại và tiếp tục làm lễ tế. Lễ hội của làng Lâu Thượng được duy trì hằng năm có ý nghĩa lớn trong việc kết nối cộng đồng và giáo dục truyền thống yêu nước của dân tộc.
Tùy theo điều kiện từng năm của địa phương để tổ chức hoặc không tổ chức rước kiệu.
Với những giá trị văn hóa cũng như nghệ thuật quý giá, đình Lâu Thượng đã được công nhận và xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia ngày 21-2-1975. Giờ đây khi tới thành phố Việt Trì, du khách ngoài đi chiêm bái các đền Thờ vua Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, ghé đình cổ Hùng Lô nghe Hát Xoan, vãn cảnh tại Thiên Cổ Miếu… còn có thể tới thăm đình Lâu Thượng, cảm nhận nét cổ kính, trầm mặc của công trình kiến trúc điêu khắc quý giá này, lắng lòng mình lại sau cuộc sống bộn bề để hiểu và trân quý hơn những giá trị văn hóa lịch sử mà cha ông để lại.
Phương Thảo- Trung tâm TTXT Du lịch
