Ẩn mình giữa những dãy núi trùng điệp và thung lũng mờ sương của Tây Bắc, Yên Bái không chỉ là điểm đến nổi tiếng với ruộng bậc thang Mù Cang Chải hùng vĩ, mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Mông – một trong những dân tộc thiểu số lớn và lâu đời tại Việt Nam. Hành trình khám phá bản sắc văn hóa người Mông ở Yên Bái không chỉ là một chuyến đi, mà còn là sự giao thoa giữa con người với thiên nhiên và giữa khách phương xa với một nền văn hóa lâu đời. Người Mông ở Yên Bái chủ yếu sinh sống ở các huyện vùng cao như Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn, không gian sống gắn liền với núi rừng.
Ảnh sưu tầm
Ngay từ khi đặt chân tới các bản làng người Mông như La Pán Tẩn, Dế Xu Phình, Chế Cu Nha, Lìm Mông, Pang Cáng, Cu Vai, Làng Nhì,…du khách sẽ bị cuốn hút bởi những bộ trang phục thổ cẩm rực rỡ sắc màu. Mỗi đường kim mũi chỉ, mỗi họa tiết thêu tay đều kể một câu chuyện về tình yêu, thiên nhiên và cuộc sống. Nghề dệt thổ cẩm không chỉ là truyền thống mà còn là niềm tự hào được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Một trong những điều thu hút nhất với du khách là trang phục truyền thống của người Mông. Những bộ váy xòe nhiều nếp, được thêu tay cầu kỳ với họa tiết hình học, hoa lá, kết hợp cùng sắc màu rực rỡ như xanh chàm, đỏ, tím,… tạo nên một bản hòa ca thị giác đặc trưng. Trang phục không chỉ là đồ mặc mà còn là một cách người Mông kể chuyện, ghi dấu lịch sử và truyền thống qua từng đường kim, mũi chỉ.
Trải nghiệm không gian cư trú trong những ngôi nhà truyền thống của người Mông là một hành trình thú vị để khám phá sâu sắc văn hóa, tập quán và cách ứng xử của cộng đồng với môi trường sống. Nhà của người Mông thường nằm trên các sườn núi cao, có tầm nhìn rộng và thoáng. Người Mông sống hòa hợp với thiên nhiên nên nhà được làm bằng gỗ, tre hoặc nứa, mái lợp ván gỗ hoặc cỏ tranh. Đối với người Mông, không gian sống không chỉ là nơi cư trú mà còn là nơi gắn kết các thế hệ, giữ gìn văn hóa và truyền lại tri thức dân gian. Sinh hoạt cùng gia đình người Mông, giao tiếp, lắng nghe những câu chuyện về truyền thống, tập tục,…sẽ giúp du khách hiểu sâu hơn về mối liên kết giữa con người, văn hóa và thiên nhiên.
Khám phá bản sắc văn hóa dân tộc Mông, du khách không thể bỏ qua trải nghiệm chợ phiên vùng cao. Người Mông xuống chợ không chỉ để mua bán, mà còn là nơi trai gái hò hẹn, giao lưu, người già gặp gỡ, trò chuyện, trẻ con vui đùa và khoe những bộ trang phục đẹp nhất. Chợ phiên là nơi hội tụ tinh hoa ẩm thực với thắng cố, rượu ngô nồng nàn và những sản vật núi rừng độc đáo. Mỗi buổi chợ là một bức tranh sinh động của đời sống văn hóa cộng đồng.
Người Mông có đời sống văn hóa tinh thần đa dạng, có nền văn nghệ dân gian phong phú như: Khèn Mông, sáo Mông, các làn điệu dân ca và những truyện cổ dân gian truyền miệng. Tiếng khèn, điệu múa được trình diễn trong những ngày vui của cộng đồng như: Gầu tào, nào sồng, cúng rừng,… Du khách đến vào mùa xuân là cơ hội hiếm có để chứng kiến những nghi lễ linh thiêng, các trò chơi dân gian độc đáo, mang đậm tinh thần thượng võ với những màn trình diễn văn hóa đậm bản sắc được lưu giữ nguyên vẹn qua bao đời. Tiếng khèn không chỉ dùng trong lễ hội mà còn là phương tiện giao tiếp, trao gửi tình cảm. Chàng trai Mông có thể thổi khèn để bày tỏ yêu thương với người con gái họ đem lòng thương mến. Du khách đến với bản Mông, tham dự vào các lễ nghi truyền thống như: Tết cổ truyền, lễ cúng ma nhà, lễ cưới hỏi, tang ma, … sẽ hiểu thêm về đời sống tâm linh và văn hóa của người vùng cao.
Du khách sẽ được tham gia trải nghiệm các nghề truyền thống, là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa và kinh tế của cộng đồng người Mông như: Rèn, đan lát, nghệ thuật thêu thùa, in hoa văn bằng sáp ong, se lanh, dệt vải,…đây là công việc đòi hỏi rất nhiều công sức và thời gian, từng công đoạn đều được thực hiện bởi sự tỉ mỉ, cần mẫn và tinh thần sáng tạo nghệ thuật. Nam giới người Mông thường đảm nhiệm các công việc như rèn dao, rèn cuốc, đan lát các loại công cụ lao động, những sản phẩm không thể thiếu trong đời sống nông nghiệp miền núi. Nghề rèn đòi hỏi sự kiên trì, kỹ thuật cao và sức mạnh thể chất, thể hiện sự sáng tạo và kỹ năng lao động thủ công lâu đời của người Mông. Nữ giới người Mông lại nổi bật với nghề thêu thùa, dệt vải và làm trang phục truyền thống. Họ tự tay se lanh, dệt vải, thêu hoa văn, tạo nên những bộ trang phục rực rỡ mang đậm bản sắc dân tộc. Mỗi đường kim mũi chỉ đều phản ánh sự tỉ mỉ và tinh tế, cũng như tâm hồn phong phú của người phụ nữ Mông. Đan lát cũng là một nghề phổ biến trong cộng đồng người Mông, góp phần phục vụ sinh hoạt hàng ngày như làm gùi, làm rổ rá, phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống. Tất cả những nghề truyền thống này vừa phục vụ nhu cầu sinh hoạt, vừa thể hiện sự cần cù, chịu khó và khả năng thích nghi với điều kiện sống khắc nghiệt vùng cao. Đồng thời, chúng còn là cách gìn giữ bản sắc văn hóa, truyền lại kinh nghiệm và kỹ năng sống từ đời này sang đời khác.
Hành trình khám phá bản sắc văn hóa người Mông ở Yên Bái là chuyến đi của tâm hồn, nơi du khách không chỉ ngắm nhìn vẻ đẹp của núi rừng, mà còn được cảm nhận sâu sắc một nền văn hóa giàu bản sắc đang từng ngày được bảo tồn và phát triển. Giữa dòng chảy hiện đại, văn hóa dân tộc Mông vẫn giữ được cốt lõi truyền thống như một dòng suối ngầm len lỏi qua núi rừng, nuôi dưỡng tâm hồn người dân nơi đây. Nếu du khách yêu thiên nhiên, trân quý văn hóa và tìm kiếm những điều chân thật, đừng ngần ngại đặt chân đến những bản làng người Mông ở Yên Bái nơi mỗi ngọn núi, dòng suối, tiếng khèn đều thì thầm câu chuyện của bao đời người./.
Nhung Nguyễn
