Nằm bên bờ sông Thao, làng nghề sản xuất bánh, bún Hà Thạch, xã Hà Thạch, thị xã Phú Thọ hình thành từ rất lâu đời, nổi tiếng với nhiều món ăn đặc sản quê hương, đặc biệt là các món bánh đã có lịch sử từ hàng trăm năm.Trải qua nhiều khó khăn, nhưng người dân trong làng vẫn duy trì được nghề truyền thống tiêu biểu trong đó có bánh Tẻ Hà Thạch với hương vị đặc trưng của món quà quê gợi nhớ về thời thơ ấu, những năm tháng khó khăn khiến người ta nhớ thương không nguôi trong nhịp sống ngày càng hối hả, vội vã.
Bánh Tẻ là loại bánh truyền thống, là món ăn dân dã, quen thuộc của người dân vùng quê đồng bằng Bắc Bộ. Bánh Tẻ nhiều địa phương còn gọi là bánh Lá hoặc bánh Răng bừa vì bánh được gói có hình như cái răng bừa của bà con nông dân.
Những chiếc bánh Tẻ mộc mạc, thơm ngon
Bánh Tẻ như tên gọi của nó, được làm từ gạo tẻ, với nhân thịt lợn, hành, mộc nhĩ – những loại nguyên liệu đơn giản, bình dị nhất như trong bữa cơm hàng ngày của người dân vùng đồng bằng Bắc Bộ nói chung cũng như người dân Phú Thọ nói riêng.
Bánh này làm không khó, nhưng đòi hỏi ở người làm sự cẩn thận, kiên trì. Làm bánh Tẻ yêu cầu sự cẩn thận và trải qua nhiều giai đoạn. Từ việc ngâm gạo, xay gạo, làm nhân, vỏ bánh, luộc bánh thì cũng cần sự kiên trì, dẻo dai. Để làm nên được một chiếc bánh Tẻ ngon thì điều cơ bản là nguyên liệu phải ngon, nghĩa là khâu lựa chọn gạo, thịt và các thứ gia vị nêm lẫn luôn là hàng loại 1. Gạo làm bánh nhất thiết phải là loại gạo ngon nhất, thơm nhất mới đủ tiêu chuẩn làm bánh. Các thứ làm nên nhân bánh như: thịt ba chỉ, mộc nhĩ, hạt tiêu, hành cũng luôn phải lựa chọn loại chất lượng ngon, đặc biệt là thịt lợn là phải còn tươi mới khi vừa xẻ thịt xong, chứ không bao giờ được phép lựa thịt ôi, bởi nếu làm thịt ôi thì bánh sẽ giảm ngon và nhanh thiu.
Để làm ra một sản phẩm bánh Tẻ hoàn chỉnh cần trải qua 2 khâu: làm vỏ bánh và làm nhân bánh. Cầu kỳ nhất ở khâu làm bột bánh, gạo tẻ ngon đem ngâm vài tiếng rồi xay nhuyễn thành bột nước. Khi bột xay xong, đổ tất cả vào chiếc xoong to bắc bếp đun nhỏ lửa liu riu, khuấy đều tay cho bột sánh mịn đạt độ chớm chín, mà nhiều người gọi là chín dở rồi bắc ra, khuấy đều cho bột không bị vón. Việc khuấy bột đòi hỏi tay người khuấy phải khỏe, vì đó là công đoạn quyết định sự thành công của mẻ bánh. Bột phải chín đều, không vón, không sượng.
Khuấy bột cho tới khi cô đặc
Về phần nhân bánh, thịt ba chỉ trộn lẫn với mộc nhĩ và hành làm sạch rồi băm nhỏ, nêm thêm hạt tiêu xay nhỏ, nước mắm loại ngon rồi bắc chảo xào cho chín. Cách nêm nếm nhân bánh sao cho vừa độ, không quá nhạt và cũng không quá mặn mới quan trọng. Phần chuẩn bị lá gói cũng cầu kỳ không kém phần nhân. Cụ thể, trước khi đem gói, lá dong được rửa nhiều lần với nước sạch, để ráo và lau khô bằng khăn sạch.
Nguyên liệu chính làm nhân bánh Tẻ
Khi bột bánh đã đạt yêu cầu, xúc từng phần lên lá dong, dàn bột dọc theo lá dong hình lòng thuyền, cho nhân vào giữa lớp bột, rồi gói lại theo chiều dài xương lá dong, gấp lá dong theo hình sống trâu, vuốt đều vận lá và gập 2 đầu lá lại, cuộn chặt và tạo hình như chiếc răng bừa. Chiếc bánh thuôn dài, không vuông vắn như bánh Chưng, cũng không quá to như bánh Giò, lại không hề tròn trịa như bánh Giày mà bánh thon dài ở đầu và hơi phình ở giữa, dùng lạt hoặc dây cuốn theo thân bánh.
Công đoạn dàn bột, cho nhân và gói bánh
Công việc gói bánh đòi hỏi sự tỉ mẩn, khá lâu công, nhưng khi đã quen tay thì một người có thể gói tới cả trăm chiếc. Bánh gói xong sẽ được mang đi luộc trong khoảng 60 – 70 phút rồi vớt ra để ráo nước. Theo các thợ làm bánh, khâu luộc bánh đóng vai trò vô cùng quan trọng nếu để lửa to, luộc bánh kỹ, bánh sẽ bị nhừ, nhão hoặc không đủ lửa, bánh sẽ không chín đều.
Bánh được cho lên luộc chín
Sản phẩm sau hoàn thiện, bánh có màu trong pha chút xanh của lá dong, mịn căng, thơm lừng mùi gạo xen lẫn mùi lá dong, bóng đẹp, vị giòn ngon, nhân dậy mùi thơm. Bóc những chiếc bánh Tẻ khi vẫn còn nóng hôi hổi, ăn ngay tức thì kèm với tương ớt hay chấm cùng nước chấm được pha từ nước mắm ngon cùng bột ớt xẻn, rắc hạt tiêu, chanh, tỏi, ớt sẽ thấy được hương vị thơm ngon, hấp dẫn đặc trưng mà chỉ bánh Tẻ Hà Thạch mới có.
Chiếc bánh nóng hôi hổi thơm ngon khó cưỡng
Khi thưởng thức, mỗi người đều cảm nhận được sự giản dị, mộc mạc, dư vị đậm đà, dân dã được pha trộn, quyến rũ ngon, giòn, mềm đến thú vị, ăn một lần mà muốn ăn mãi. Loại bánh này có thể thay cho bữa sáng, bữa xế. Những chiếc bánh ngon lành, trắng ngần, chứa đựng tâm tình của người làm bánh. Cái hay, cái khéo trong chiếc bánh là ăn nguội mà bánh không bị cứng, vẫn mềm giòn, đậm đà, ăn mãi không ngấy, không chán.
Vào những ngày lễ, Tết, đám cưới, hỏi trong năm ở thị xã Phú Thọ, bánh Tẻ Hà Thạch vẫn thường xuyên xuất hiện và được ưa chuộng bởi đây là món dễ ăn, không ngán mà vẫn đảm bảo chất dinh dưỡng.
Hiện nay, làng nghề bánh bún và dịch vụ Hà Thạch có hơn 20 hộ làm bánh Tẻ, tiêu thụ hàng nghìn chiếc mỗi ngày trên địa bàn toàn tỉnh. Tùy loại và kích cỡ có giá từ 7.000 – 15.000 đồng/chiếc. Người dân Hà Thạch đặt trọn tâm huyết với nghề vào từng chiếc bánh Tẻ bởi không chỉ để mưu sinh mà còn giữ gìn nét văn hóa truyền thống của quê hương qua hàng trăm năm nay.
Ngày nay, bánh Tẻ Hà Thạch được phổ biến rộng rãi từ các xã, các huyện trên địa bàn tỉnh, thậm chí ở Hà Nội cũng có thể mua được bánh này. Là một thứ quà quê chân chất mộc mạc, là thứ bánh mà ai cũng có thể thưởng thức, khi đưa miếng bánh lên miệng ta sẽ cảm nhận thấy sự kết tinh của trời đất.
Món quà ăn vặt bình dị mang đậm chất hồn quê này luôn có sức hút đến lạ kỳ, không chỉ với con trẻ, người già, mà còn với hết thảy bất kỳ du khách thập phương nào lỡ trót một lần thưởng thức. Nếu có cơ hội về với Đất Tổ, về với thị xã Phú Thọ hãy nhớ mua chiếc bánh này dành tặng cho những người thân yêu nhé.
Bích Ngọc- Trung tâm TTXT Du lịch
