Măng là loại cây phổ biến và quen thuộc ở khu vực miền núi phía Bắc, hầu như có quanh năm nhưng măng đắng chỉ có khi tiết trời xuân ấm dần lên và các loại cây đơm hoa kết trái.
Măng là một loài cây thuộc họ tre, nứa chỉ mọc ở các cánh rừng trên núi cao. Khi tiết trời xuân bắt đầu ấm dần lên, đồng bào dân tộc ở các huyện vùng cao Lào Cai lại cùng nhau mang gùi lên rừng lấy măng đắng. Mắng đắng ngon nhất là vào đầu mùa, khi này củ măng thường rất tươi và non, không gây ra cảm giác quá đắng và cũng chế biến được rất nhiều món khác nhau. Hiện nay, măng dắng không chỉ là thực phẩm trong bữa ăn thường ngày mà còn trở thành một món ăn đặc sản được người tiêu dùng miền xuôi ưa chuộng.
Đầu mùa, măng tuy ít nhưng ngon và ngọt hơn măng cuối mùa. Để lấy được những củ măng non và ngọt đầu mùa, người dân vùng cao phải dùng cuốc, thuổng đào sâu vào lòng đất, khi những búp măng chưa kịp nhú lên khỏi mặt đất. Về cuối mùa, măng nhú càng cao sẽ có vị càng đắng hơn đó là loại măng vầu. Măng vầu cũng có nhiều loại, có loại nhỏ như ngón tay, có vị đắng pha lẫn vị ngọt khi ăn. Loại măng này mọc nhiều trong vùng rừng núi cao không phải đào bới như các loại khác. Còn loại măng to như bắp chân người lớn thì phải đào sâu xuống lòng đất mới lấy được. Hầu hết các loại măng có vỏ màu tím thì ít đắng hơn loại vỏ màu vàng. Do vậy, khi mua măng, người mua tùy theo sở thích của mình để chọn măng.
Đồng bào các dân tộc miền núi như Tày, Nùng, Giáy, Mông, Dao… thường đi lấy măng về chế biến thành nhiều món ăn dân dã mà hấp dẫn, tiêu biểu như măng đắng xào, luộc, nem măng, nộm măng, mắng nướng ….Thậm chí, các món măng này đã xuất hiện rất nhiều tại các nhà hàng, quán ăn và là món ăn mà khách du lịch không thể bỏ qua mỗi khi có dịp đến với Lào Cai Tây Bắc, đây được xem như là một loại đặc sản không thể thiếu.
Các món măng đắng rất đặc biệt, thay vì người ta sử dụng các loại thực phẩm khác thì với các món măng đắng xào, luộc vừa mang lại cho người thưởng thức hương vị đậm đà vừa mang đến cho họ một sự trải nghiệm mới mẻ. Khi xào măng đắng người ta không xào măng không mà thường cho thêm vào đó các loại rau rừng khác để làm tăng lên hương vị của măng và cũng là để khi thưởng thức người ta không thấy vị đắng của măng nữa
Với bẹ lá măng đắng cuốn với trứng kiến, hay thịt băm với hương vị của nhân nem là một món ăn có nguồn gốc từ dân tộc Giáy,Tày, độc đáo ngay từ phần vỏ bên ngoài. Loại măng được chọn phần bẹ lá thay cho lá nem để cuốn phải là loại măng vầu đắng. Theo kinh nghiệm của người hái măng lâu năm thì khi có những tiếng sấm đầu mùa mưa xuất hiện cũng là lúc măng trên rừng chuyển sang vị đắng. Người đi hái măng cần phải đi sâu vào trong rừng, hái những mầm măng mới nhú để đủ độ giòn và ngọt. Sau đó đem về luộc cùng với chút muối cho bớt vị đắng chát, rồi mới bóc lấy những tấm bẹ lá bánh tẻ, mềm và dai như những tấm lụa mỏng để làm vỏ cho món ăn.
Một món ăn nữa mà ta có thể nhắc đến đó là món măng đắng luộc truyền thống, khi ăn món này thì những người ăn được đắng sẽ cảm thấy sẽ rất là ngon và thỏa mãn được sở thích của mình, khi làm nước chấm măng đắng luộc cũng làm khá là cầu kì, người ta sử dụng tỏi, ớt, mẻ, muối, mì chính,… dã chung lại đảo cho nhuần nhuyễn, khi chấm sẽ có hương vị rất đậm đà và khiến cho vị đắng cũng sẽ giảm đi.
Các món ăn chế biến từ măng sẽ là điểm nhấn khó quên của nhiều du khách trong chuyến hành trình của mình mỗi lần có dịp lên vùng cao Lào Cai.
Bài và ảnh: Kim Anh
