Giữa núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, nơi sương mù giăng kín những triền núi và nắng sớm vắt ngang những thửa ruộng bậc thang, tiếng khèn Mông cất lên như một bản tình ca cổ, ngân vang trong tâm thức bao thế hệ.
Ở Sa Pa – một trong những địa bàn cư trú lâu đời của người Mông, khèn không chỉ là một nhạc cụ đơn thuần, mà còn là biểu tượng văn hóa đặc trưng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và tâm hồn của người dân nơi đây. Mỗi âm thanh của khèn đều mang trong mình một câu chuyện, một thông điệp của núi rừng, của tình yêu, của nỗi nhớ và khát vọng sống mãnh liệt.
Tiếng khèn Mông ở Sa Pa là biểu tượng văn hóa đặc trưng, gắn liền với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và tâm hồn của người Mông
Khèn Mông là một loại nhạc cụ truyền thống được chế tác hoàn toàn thủ công, với cấu tạo gồm thân gỗ rỗng và các ống trúc (thường từ 5 đến 7 ống) có lưỡi gà bằng đồng. Mỗi chiếc khèn đều mang một vẻ riêng, phản ánh sự khéo léo, tinh tế và óc sáng tạo của nghệ nhân. Điều đặc biệt là người Mông thổi khèn không chỉ bằng miệng mà còn kết hợp với động tác múa, tạo nên những màn trình diễn sinh động và cuốn hút. Khi khèn cất tiếng, từng nốt nhạc vang lên như đang kể lại cuộc đời của một con người – từ những tháng ngày rong ruổi núi rừng, đến những rung động của mối tình đầu, hay sự tiếc thương trước sự ra đi của một người thân.
Trong văn hóa người Mông, khèn là hiện thân của linh hồn dân tộc. Từ bao đời nay, khèn xuất hiện trong hầu hết các dịp quan trọng như lễ hội, cưới hỏi, ma chay, lễ mừng nhà mới hay lễ xuống đồng. Với thanh âm sâu lắng, đôi lúc da diết, đôi khi rộn ràng, khèn gắn kết cộng đồng, thể hiện tình cảm, nỗi niềm và lòng tôn kính với tổ tiên, thần linh. Đặc biệt, trong các phiên chợ vùng cao Sa Pa hay những dịp Tết cổ truyền, hình ảnh những chàng trai Mông khoác áo chàm, thổi khèn gọi bạn tình đã trở thành một nét đẹp không thể thiếu. Khèn khi ấy trở thành cầu nối tình yêu – nơi người con trai gửi gắm tấm chân tình, mong tìm được người con gái thương yêu để nên duyên vợ chồng.
Không chỉ mang giá trị âm nhạc, khèn còn là một biểu tượng văn hóa, nghệ thuật truyền thống được truyền từ đời này sang đời khác. Việc chế tác và sử dụng khèn đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về âm thanh, kỹ thuật và tinh thần của người Mông. Trong đời sống hiện đại, tuy chịu nhiều tác động từ lối sống mới và sự mai một văn hóa dân tộc, nhưng nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ và người dân bản địa vẫn đang nỗ lực giữ gìn và phát huy giá trị của khèn. Tại Sa Pa, du khách có thể dễ dàng bắt gặp những buổi trình diễn khèn trong các lễ hội văn hóa Mông, tại các bản làng du lịch như Cát Cát, Tả Van, Lao Chải… hay trong các lớp truyền dạy khèn cho thế hệ trẻ do chính những nghệ nhân cao tuổi truyền lại.
Du khách có thể dễ dàng bắt gặp các buổi trình diễn khèn trong các lễ hội văn hóa Mông, tại các bản làng du lịch và trong các lớp truyền dạy khèn.
Tiếng khèn Mông vang vọng giữa núi rừng Sa Pa không chỉ là âm nhạc – đó là tiếng nói của trái tim, là bản ngã văn hóa của một dân tộc kiên cường. Lắng nghe tiếng khèn, người ta không chỉ cảm nhận được âm thanh, mà còn thấu hiểu cả chiều sâu văn hóa, tinh thần và vẻ đẹp bất tận của con người Mông giữa đại ngàn Tây Bắc. Đó là một trải nghiệm không thể thiếu trong hành trình khám phá bản sắc văn hóa Sa Pa – nơi những giá trị truyền thống vẫn sống động và mãnh liệt theo thời gian.
Thành Tuân
