Trong năm người Hà Nhì Đen ở huyện Bát Xát , Lào Cai có rất nhiều nghi lễ truyền thống liên quan đến tâm linh như: Lễ chùm chăn, tạ thần nước, cầu mùa “Khô Già Già”,… trong đó phải kể đến lễ cúng thần rừng “Gạ Ma Do”, Lễ cúng rừng “Gạ Ma Do” – Di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch công nhận năm 2016.
Nghi lễ tạ ơn rừng thiêng “Gạ Ma Do”, đây là nghi lễ lớn và quan trọng nhất trong năm của người Hà Nhì được tổ chức vào ngày Thìn tháng Giêng âm lịch hàng năm. Bởi khu rừng thiêng luôn nằm ở vị trí cao nhất của thôn và cao hơn các khu rừng cúng khác cần có ở trong thôn. Đây là nơi ngự của các thần linh tốt, luôn bảo vệ thôn bản tránh được cái xấu, đuổi đi con ma ác làm hại dân bản. Người Hà Nhì quan niệm: thôn, bản có bình yên, con người có mạnh khỏe, vật nuôi có sinh sôi phát triển, cây trồng có tươi tốt hay không phụ thuộc rất nhiều vào khu rừng thiêng này. Nếu ai vi phạm đến sự tôn nghiêm của khu rừng, người đó sẽ bị thần linh trừng phạt. Do đó, hàng năm, dân bản đều tổ chức nghi lễ cúng “Gạ Ma Do” thật chu đáo.
Khu rừng Cấm nơi diễn ra nghi lễ tạ ơn rừng thiêngTheo tập quán của người Hà Nhì đen ở Lào Cai, trước khi diễn ra Lễ cúng “Gạ Ma Do”, người Hà Nhì phải tổ chức nghi lễ cấm bản “Ga Tu Tu”. Nghi lễ này được tổ chức vào ngày Dần đầu tiên của tháng Giêng. Mỗi gia đình cử một thành viên là nam giới tham gia vào lễ cấm bản. Lễ cấm bản được tổ chức hết sức tôn nghiêm. Lễ vật gồm 1 đôi gà trống mái, một con chó, rượu, muối… Sau lễ cúng, mọi người cùng căng dây báo cấm trên các con đường chính dẫn vào bản. Họ cho rằng làm như vậy sẽ cấm được các loại ma xấu vào làm hại dân bản. Người bản khác, người ở nơi xa đến không được vào bản, bởi nếu vào bản, con ma xấu sẽ theo vào. Nếu ai cố tình vào sẽ bị cả làng bản phạt vạ theo quy định trong hương ước của làng bản.
Chỉ có đàn ông Hà Nhì tham gia lễ tạ ơn rừng “Gạ Ma Do”Để tiến hành làm lễ cúng rừng “ Gạ Ma Do” phải chuẩn bị nghi lễ rước nước trước, đại diện mỗi gia đình trong bản mang lễ vật là 1 đôi gà, kẹp xôi màu vàng, rượu, hương…ra đầu nguồn nước của bản để làm lễ tạ ơn Thần nước đã cung cấp nước sinh hoạt và trồng cấy trong suốt một năm vừa qua, và cầu mong cho năm mới nước vẫn cứ đầy và chảy mãi không cạn trong thôn bản của họ.
Đàn ông Hà Nhì làm cỗ cúng rừngSau nghi lễ này, những người phục vụ sẽ lấy ống bương xin nước thần về làm lễ cúng “Gạ Ma Do”. Lễ vật dâng cúng rừng thiêng gồm một con lợn đực màu đen, một đôi gà; một kẹp xôi màu vàng có quả trứng gà luộc chín ở giữa, một ống rượu nếp ủ sống không qua chưng cất đựng trong ống tre cũ kỹ, một ống hút rượu bằng cành trúc nhỏ, một ống nước được lấy từ nguồn nước thiêng, một đôi thớt gỗ, chín cái bát sứ và hai đôi đũa. Khi hành lễ xong lễ vật sẽ được hạ xuống và chia đều cho mọi người cùng hưởng lộc. Mọi lễ vật phải được ăn hết, không được mang thức ăn thừa về thôn bản.
Nghi lễ ở rừng thiêng “Gạ Ma Do” luôn nhắc nhở các thế hệ người Hà Nhì trong cùng một thôn bản cần có ý thức trong việc bảo vệ khu rừng thiêng này, là nơi không được xâm phạm. Đồng thời, nghi lễ cúng rừng này cũng là dịp để dân bản thể hiện ước nguyện của mình trước các vị thần linh cao cả về một cuộc sống yên bình cho cả năm.
Kim Anh (ảnh: Dương Toản)
