Mường Lò – mảnh đất “gạo trắng, nước trong” – nơi có những cô gái Thái duyên dáng trong chiếc áo cỏm, khăn piêu không chỉ mang trong mình những nét văn hóa truyền thống độc đáo riêng có mà nét sinh hoạt ẩm thực của đồng bào cũng vô cùng tinh tế, đậm đà hương sắc núi rừng. Một trong những món ăn nổi tiếng của người Thái Mường Lò là bánh chưng đen.
Trước đây, bánh chưng đen của người Thái Mường Lò chỉ được làm trong những dịp lễ, tết, giỗ chạp. Song, hiện nay, loại bánh này đã trở thành đặc sản phổ biến mà bất cứ ai tới Mường Lò đều có thể mua về làm quà tặng.
Để làm nên những chiếc bánh chưng đen thơm ngon, có hương vị đặc trưng, người Thái Mường Lò rất cẩn thận trong khâu chuẩn bị nguyên liệu. Gạo nếp được chọn làm bánh là nếp Tú Lệ thơm ngon; nhân đỗ xanh vỡ hạt, đãi sạch vỏ, không lẫn sạn. Thịt lợn ba chỉ (phần nhiều mỡ) được thái mỏng, ướp với gia vị, hạt tiêu, hành củ.
Để tạo màu đen cho chiếc bánh, sau vụ gặt lúa mùa, đồng bào Thái chọn những cọng rơm nếp to, vàng ươm đem về phơi khô rồi đốt thành tro hoặc lấy thân cây núc nác tước vỏ, hoa cây vừng đen đốt thành than, giã mịn như bột, trộn lẫn với gạo nếp, đảo đều cho đến khi gạo quyện với bột than thành màu đen. Bánh chưng đen được gói thủ công dài khoảng 30 cm, đường kính 6 – 7cm và dùng lạt dài cuốn chặt.
Trước khi luộc bánh, đồng bào Thái đem ngâm qua nước lạnh một lần, xếp vào nồi đổ nước cho ngập mặt lá rồi đun khoảng 6- 7 tiếng thì vớt ra. Khi thưởng thức, người dân lấy chính sợi lạt quấn quanh thân bánh để cắt thành từng khoanh.
Bánh chưng đen của người Thái Mường Lò tuy giản dị, mộc mạc, song ẩn chứa sự tinh tuý của đất trời và tấm lòng của những người gói bánh. Khi ăn bánh chưng đen, người thưởng thức sẽ cảm nhận rõ vị thơm của gạo nếp, vị béo của thịt lợn vùng cao, vị ngậy bùi của nhân đỗ xanh, vị là lạ của bột núc nác và vị mát của lá dong.
Nhiều du khách khi đến Mường Lò thưởng thức món bánh chưng đen đã từng nói: “Có cảm giác như được thưởng thức cả mùi cỏ cây, ruộng đồng, đất trời và thiên nhiên miền Tây Yên Bái”. Đó cũng chính là nét đặc trưng làm nên thương hiệu bánh chưng đen Mường Lò – Yên Bái.
Hiện tại, bánh chưng đen của người Thái Mường Lò đã được rất nhiều người trong và ngoài tỉnh biết đến, trở thành món ăn ưa chuộng của nhiều gia đình. Vào những dịp cưới hỏi, lễ, tết hay rằm, mùng 1, bánh chưng đen không chỉ xuất hiện trên mâm cỗ của gia đình người Thái Mường Lò mà còn ở trong rất nhiều gia đình ở các địa phương khác. Món ăn này đã luôn được lựa chọn để đem đi giới thiệu, quảng bá tại nhiều hội chợ và gian hàng giới thiệu sản phẩm đặc sản của tỉnh Yên Bái.
Để đáp ứng nhu cầu thị trường, hiện nay, nhiều hộ gia đình ở thị xã Nghĩa Lộ đã chuyên tâm làm nghề gói bánh chưng đen để phục vụ khách du lịch, người dân trong vùng và nhận đơn đặt hàng của các nhà hàng, khách sạn trong và ngoài tỉnh. Điều này đã không chỉ góp phần giúp bà con người Thái Mường Lò cải thiện, nâng cao đời sống mà còn lưu giữ được nét văn hóa ẩm thực độc đáo của dân tộc mình.
Hồng Oanh
