Dân tộc Dao ở tỉnh Điện Biên có nhiều giá trị văn hoá đặc sắc, được thể hiện qua trang phục truyền thống, các nghi lễ, các bài thuốc dân gian và nhiều tập tục khác, trong đó có ẩm thực mang hương vị độc đáo của người Dao.
Đối với ẩm thực của đồng bào dân tộc Dao, ngành Dao quần chẹt không cầu kì, phức tạp mà rất dễ làm. Nguyên liệu chế biến phong phú, cách chế biến cũng rất đơn giản như: luộc, hấp, nướng. Trong gia đình của người Dao, việc đi nương làm rẫy được coi là công việc chính, còn việc làm vườn trồng rau, củ quả để cung cấp nguồn thức ăn cho gia đình lại không được coi trọng, chủ yếu là qua trao đổi mua bán. Hàng ngày, đồng bào dân tộc Dao dùng 3 bữa ăn: bữa sáng, bữa tối là hai bữa chính ăn tại gia đình, còn bữa trưa họ chuẩn bị cơm nắm mang theo và ăn tại nương rẫy. Thường ngày, ông bà, vợ chồng, con cái,.. cùng ngồi ăn chung một mâm nhưng khi có khách thì phụ nữ và trẻ em không ngồi chung với khách. Những món ăn ưa thích của người Dao:
Món thịt lợn ướp muối treo khô (ALạp):
Nguyên liệu chính: Thịt lợn, muối.
Cách chế biến: Cắt từng miếng thịt theo thớ dọc dài, rửa sạch, rải muối lên thịt, đảo thịt cho đều với muối (lượng muối tùy thuộc vào lượng thịt) ướp trong thời gian 5 ngày mới đem ra phơi, có thể treo gác bếp, hoặc đem phơi khô.
Thịt theo thớ dọc dài, rửa sạch treo gác bếp
Cách sử dụng: Lấy miếng thịt đã được phơi khô đem ra thái mỏng, thịt đã thái mỏng có thể chế biến nhiều cách như: xào măng, xào rau hoặc luộc, nướng tùy khẩu vị của từng gia đình. Món này là món chính của đồng bào người Dao, gia đình nào trong bản, trong thôn cũng làm, vì đây là cách để họ tích trữ lương thực trong thời gian lâu dài mà không lo bị ôi thiu, tuy ướp với số lượng muối khá nhiều nhưng khi chế biến thành các món ăn lại không đem lại cho ta cảm giác mặm, vị rất ngon mà không ngấy.
Món cá tươi lam (Deo sang lảm):
Nguyên liệu: Cá tươi, mắc khén, gừng, rau thơm các loại, lá dong hoặc lá chuối.
Cách chế biến: Cá được mổ, rửa sạch, khứa ngang thân cá. Gia vị thái nhỏ trộn với cá đảo cho đều, ướp khoảng 2 đến 3 phút cho cá ngấm gia vị. Sau khi ngấm gia vị, cho cá vào lá dong hoặc lá chuối gói lại đưa lên than hồng nướng chín.
Món cá tươi lam
Cách sử dụng: sau khi nướng chín, đồng bào dân tộc Dao tiến hành bóc lớp lá dong hoặc lá chuối ra và đưa cá lên đĩa đặt lên mâm.
Món thịt lợn lam (Alảm):
Nguyên liệu: Thịt lợn, xả, lá chanh, các loại rau thơm, ống nứa.
Cách chế biến: Thịt lợn rửa sạch, thái vừa miếng trộn gia vị đã được thái nhỏ, ướp trong khoảng 2 đến 3 phút. Sau khi ngấm gia vị đưa vào ống nứa đã chuẩn bị sẵn rồi lam chín.
Cách sử dụng: Sau khi đã chín, họ xếp miếng thịt lên đĩa rồi đặt vào mâm. Miếng thịt được lam chín có mùi thơm của gia vị quyện lẫn mùi thơm của nứa. khi thưởng thức khiến chúng ta nhớ mãi.
Món cá chua (Deo thai): Món này được người Dao ưa chuộng và làm món ăn chính trong bữa cơm.
Nguyên liệu: Cá tươi, bột gạo hoặc bột ngô, cơm nguội.
Cách chế biến: Cá được mổ làm sạch, thái lát mỏng (nếu cá nhỏ thì để nguyên con), sau đó ướp với muối trộn bột gạo hoặc bột ngô vào đảo đều, tiến hành ủ trong chum khoảng 5 đến 6 ngày đến khi lên men chua là được. Nếu muốn lên men chua nhanh người dân thường ủ bằng cơm nguội, không đến 5 ngày cá đã lên vị chua.
Ẩm thực của dân tộc Dao, ngành Dao quần chẹt là một trong những thuần phong mỹ tục được cộng đồng duy trì cho đến ngày nay. Ẩm thực không chỉ là món ăn trong đời sống hàng ngày mà còn ẩn chứa tri thức dân gian về cách lựa chọn nguyên liệu và kỹ thuật chế biến. Các món ăn trở thành sợi dây vô hình để kết nối lòng thành kính của con cháu đối với thần linh, tổ tiên khi dâng cúng trong các nghi lễ; đồng thời tạo sự gắn kết, đoàn viên của gia đình, cộng đồng khi cùng nhau ngồi thưởng thức các món ăn – thành quả lao động và chúc nhau những điều tốt đẹp. Do đó các món ăn truyền thống của người Dao cần được gìn giữ và phát huy trong đời sống xã hội./.
